Metodoloji


Endeksin Geliştirilme Adımları ve Kapsamı

Şehir Gelişim Endeksi hem uluslararası hem ulusal düzeyde şehirleri bütüncül bir bakış açısıyla ve nesnel olarak karşılaştırmayı amaçlamaktadır. Şehir Gelişim Endeksi’nin metodolojisinin güçlü ve veri altyapısının sağlıklı olabilmesi için endeks inşa sürecinin her adımında titiz ve yoğun bir çalışma süreci yürütülmüştür. Şehir Gelişim Endeksi inşa süreci şu adımlardan oluşmaktadır: Teorik Çerçeve ve Ana Alanların Belirlenmesi, Veri Toplama ve Gösterge İnşası, Coğrafi Kapsamın Belirlenmesi, Veri İşleme Süreçleri, Ağırlıklandırma ve Birleştirme, Sınıflandırma ve Sıralama, Görselleştirme ve Sunum.

Şehir Gelişim Endeksi’nin uluslararası karşılaştırma sürecinde 3 alan (sosyal, ekonomik, eğitim / kültür) ve 12 alt bileşen altında toplam 48 gösterge inşa edilmiştir. Sosyal alanda demografik dinamizm, sosyal refah, sağlık & güvenlik ve çevre bileşenleri altında 18 gösterge; ekonomik alanda iktisadi refah, iktisadi gelişim, iktisadi açıklık ve çalışma yaşamı bileşenleri altında 16 gösterge; eğitim ve kültür alanında eğitim, beşeri sermaye, açıklık, çeşitlilik & katılım bileşenleri altında 14 gösterge üretilmiştir.

Şehir Gelişim Endeksi İnşa Süreci

Şehir Gelişim Endeksi’nde uluslararası karşılaştırma için, öncelikle her kıtadan, çalışma kapsamında incelenen endekslerde en çok yer alan ve nüfusu 1 milyonun üzerinde olan 100 şehir belirlenmiş; daha sonra bu 100 şehir içerisinden, coğrafi kapsayıcılık ve çeşitliliğe dikkat edilerek 50 şehir seçilmiştir. Seçilen şehirlerin hem alt bölgelerde hem de ülke içerisinde öne çıkan şehirler olmasına, 5 kıta (Afrika, Amerika, Asya, Avrupa, Okyanusya) ve 9 alt bölgede (Afrika, Batı Avrupa, Doğu Avrupa, Güney Amerika, Kuzey Amerika, Orta Doğu, Güney ve Güneydoğu Asya, Orta ve Doğu Asya, Okyanusya) dengeli dağılımına özen gösterilmiştir.

Uluslararası karşılaştırmada şehir alanları belirlenirken, orta büyüklükte şehirlerin makro form sınırları veya belediye sınırları, büyük şehirlerin ise metropoliten alanı veya il bütünü esas alınmıştır. Dünya genelinde seçilen 50 şehre Türkiye’deki 5 şehir de dâhil edilerek toplam 55 şehir karşılaştırılmıştır.

Şehir Gelişim Endeksi’nde yer alan dünya şehirleri

Şehir Gelişim Endeksi’nin gösterge yapısı

ALAN

BİLEŞEN

GÖSTERGE

GÖSTERGE İNŞA YÖNTEMİ

SOSYAL (18)

Demografik Dinamizm

Aile Sürdürülebilirliği

Kaba evlenme hızının kaba boşanma hızına oranı

Nüfusun Yeniden Üretimi

Bin kadın (15-45 yaş) başına doğurganlık oranı

Yaşam Süresi

Doğuşta beklenen yaşam süresi

Bebek Ölümü

Canlı doğan bin bebek içinde ölenlerin oranı

Yaş Bağımlılığı

65 yaş üstü nüfusun aktif nüfusa oranı

Sosyal Refah

Yoksulluk

Ulusal yoksulluk sınırı altında yaşayan nüfusun oranı

Otomobil Sahipliği

Bin kişi başına düşen otomobil sayısı

Yaşam Maliyeti

Ortalama Konut Kira Değeri (SAGP)

Konforlu Toplu Ulaşım

Bin kişi başına düşen raylı sistem uzunluğu (metre)

Sağlık & Güvenlik

Sağlığa Erişim

Bin kişi başına düşen hekim ve hastane yatak sayısı

Trafik Kazalarında Ölüm

Yüz bin kişi başına düşen trafik kazalarında ölüm sayısı

İş Güvenliği

Yüz bin çalışan başına iş kazalarında ölüm sayısı

İntihar

Yüz bin kişi başına düşen intihar sayısı

Cinayet

Yüz bin çalışan başına cinayet sayısı

Çevre

Geri Dönüşüm

Belediye katı atıklarının geri dönüştürülme oranı

Hava Kalitesi

Havadaki PM2,5 Oranı

Evsel Elektrik Tüketimi

Kişi başına düşen konut elektrik tüketimi (kwh)

Evsel Su Tüketimi

Kişi başına düşen konut su tüketimi (m3
)

İKTİSADİ (16)

İktisadi Refah

Kişi Başı GSYH

Kişi Başı Gayri Safi Şehir Hasılası (ABD Doları, SAGP)

Gelir Adaleti

Gini katsayısı

Hanehalkı Borcu

Hane halkının borcunun GSYH’ye oranı

Enflasyon

Bir yılın sonunda önceki yılın aynı dönemine göre ortalama fiyat artışı

İktisadi Gelişim

Yatırım

Brüt sabit sermaye oluşumunun GSYH’ye oranı

Ekonomik Dönüşüm

GSYH’de hizmetler sektörünün payı

Kadının İş Gücüne Katılımı

Aktif nüfus içinde kadının işgücüne katılımı

Vergilendirme

Toplanan vergilerin GSYH’ye oranı

İktisadi Açıklık

İstihdamda Çeşitlilik

İstihdamda yabancı oranı

Doğrudan Yabancı Yatırım

Şehirdeki doğrudan yabancı yatırım stokunun gayri safi milli hasılaya oranı

Ekonomik Bağlantı

Şehrin toplam dış ticaretinin gayri safi milli hasılaya oranı

Dış Ticaret Dengesi

İhracatın ithalatı karşılama oranı

Çalışma Yaşamı

İstihdamın Yapısı

İstihdamda hizmetler sektörünün payı

İşgücüne Katılım

15 yaş ve üzeri nüfusta işgücüne katılım oranı

İşsizlik

İşsizlik oranı

İşgücü Vasfı

İstihdamda üniversite ve üzeri derecede bir okuldan mezun olan çalışanların oranı

EĞİTİM & KÜLTÜR (14)

Eğitim

Okullaşma

Genel okullaşma oranı

Üniversiteleşme

Nüfusta yükseköğretim öğrencilerinin payı

Eğitim Niteliği

İlköğretim ve lisede öğretmen başına düşen öğrenci sayısı

Beşeri Sermaye

Yetişkin Nüfusta Yüksek
Öğretim Mezunu Oranı

25 yaş üzeri nüfusta yükseköğretim mezunlarının payı

Araştırmacı Sayısı

ARGE’de çalışan araştırmacı sayılarının istihdamdaki payı

ARGE Bütçesi

Toplam ARGE harcamalarının GSYH’ye oranı

Entelektüel mülkiyet

Yüz bin kişi başına düşen entelektüel mülkiyet (patent ve marka tescil )
başvuru sayısı

Açıklık

Bağlantılılık

Şehirdeki havaalanı veya 80 km uzaklıktaki havaalanlarının yolcu sayısının
nüfusa oranı

Çekicilik

Şehri ziyaret eden ve en az bir gece konaklayan turist sayısı

Nitelikli İnternet

Ortalama İnternet Hızı

Popülarite

Google arama trendleri dizin puanı

Çeşitlilik & Katılım

Öğrenci Çeşitliliği

Yükseköğretimdeki yabancı öğrencilerin oranı

Seçime Katılım

Seçime katılım oranları

Nüfusta Çeşitlilik

Vatandaş olmayanların nüfustaki oranı

 

Endeksin kapsadığı şehirler

Bölge Şehirler
Afrika Kahire, Kazablanka, Johannesburg, Lagos, Nairobi
Batı Avrupa Amsterdam, Atina, Berlin, Brüksel, Kopenhag, Lizbon, Londra, Madrid, Paris, Roma, Stockholm, Viyana
Doğu Avrupa Belgrad, Budapeşte, Moskova, Prag, Sofya, Varşova
Güney Amerika Buenos Aires, Rio de Janeiro, Santiago
Güney ve Güneydoğu Asya Bangkok, Delhi, Dakka, Cakarta, Karaçi, Kuala Lumpur
Kuzey Amerika Şikago, Meksiko, New York, Toronto
Okyanusya Auckland, Sidney
Orta Doğu Ankara, Antalya, Beyrut, Dubai, İstanbul, İzmir, Konya, Riyad, Tahran, Tel Aviv
Orta ve Doğu Asya Almatı, Bakü, Pekin, Hong Kong, Seul, Şanhay, Tokyo

Verilerin Oluşturulması ve Analizi

Şehir Gelişim Endeksi’nde istatistiki nicel verinin bulunabilirliği temel yaklaşım olduğu için veri toplama aşaması, gösterge inşa sürecini doğrudan etkilemektedir. Ham verinin toplanmasından sonra sırasıyla standardizasyon, winsorizasyon, normalizasyon ve imputasyon aşamalarına geçilmekte ve böylece ham veri işlenerek ağırlıklandırma için gerekli olan gösterge puanları oluşmaktadır.

Şehir Gelişim Endeksi kapsamında yaklaşık 10 aylık titiz bir çalışmayla proje ekibi tarafından BM, OECD, ILO, Dünya Bankası, UNESCO, Eurostat gibi uluslararası organizasyonların veri tabanlarından, ülkelerin ve şehirlerin istatistik ofislerinden temin edilen ulusal ve uluslararası ham veriler, ilk aşamada, tüm şehirlerde aynı ölçüm birimine (yüzde, sayı, kişi başı değer vb.) çevrilerek standardize edilmiştir.

İkinci aşamada, her bir göstergedeki aykırı değerlerin endeks sonuçlarını domine etmesini önlemek amacıyla çarpıklığı 2’den, basıklığı 3,5’ten büyük olan göstergeler tespit edilerek bu göstergelerdeki aykırı değerler en yakın maksimum veya minimum değere winsorize edilmiştir.

Üçüncü aşamada, farklı ölçüm birimlerine sahip göstergelerin aynı dili konuşmasını sağlamak ve endeks skorundaki aşırı veya eksik temsilin önüne geçmek için, tüm göstergeler ‘maksimum değere oranlama’ yöntemiyle normalize edilmiştir. Böylece her bir gösterge için 0-100 aralığında değerler üretilmiştir. Maksimuma oranlama yönteminin avantajı; verinin normalizasyon öncesi yapısının normalizasyon sonrası bozulmadan kalabilmesidir. Diğer normalizasyon yöntemleri verinin yapısını kısmen bozarak geniş aralıktaki dağılımları daraltmakta, dar aralıktaki dağılımları ise genişletmektedir. Normalizasyon sonrasında negatif yönlü göstergeler 100’den çıkarılarak, göstergenin yönü değiştirilmiştir.

Dördüncü aşamada ise her bir gösterge için, bir şehre ait veri bulunmaması veya bir şehrin zamansal verisinde eksiklikler bulunması durumunda, imputasyon teknikleri ile kayıp veriler tahmin edilebilmiştir. Bir şehir için bazı yılların verisinin eksik olması durumunda, eksik olan yılların değeri verinin yapısına göre projeksiyon, önceki-sonraki yılların ortalamasını alma veya en son yayınlanan veriyi kullanma yöntemlerinden birisiyle tahmin edilmiştir. Bir şehir için –o gösterge özelinde- hiç veri bulunamaması durumunda ise, bölge ve ülke verisinden oranlama ile şehir verisi elde edilmiştir. Eğer ülke verisi de mevcut değilse, o göstergenin içerisinde yer aldığı bileşenin ortalama değeri, o göstergenin değeri kabul edilerek kayıp veriler tamamlanmıştır.

Göstergelerin Ağırlıklandırılması

Veri işleme süreçlerinin tamamlanmasını müteakip göstergelerin ve bileşenlerin ağırlıklandırılması ve bir araya getirilmesi işlemi yapılmıştır. Göstergelerin ağırlıklandırılmasında, CRITIC (Criteria Importance through Intercriteria Correlation) yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem ile ağırlıklandırma iki temel kritere göre yapılmaktadır: birincisi, değişken içerisindeki gözlenen değerlerin yayılımını gösteren standart sapma değeri, ikincisi ise değişkenler arası ilişkinin yoğunluğunu gösteren korelasyon katsayıları. Buna göre bir değişkenin ağırlığı o değişkenin standart sapma değeriyle doğru, diğer değişkenlerle arasındaki korelasyon değeriyle ters orantılı olarak değişmektedir. Son aşamada endeks skoru hesaplanırken göstergeler Ağırlıklı Aritmetik Ortalama Yöntemiyle bir araya getirilmiştir. Böylece bir bileşenin ağırlığı, o bileşeni oluşturan göstergelerin ağırlıklarının toplanmasıyla, bir alanın ağırlığı da o alanı oluşturan bileşenlerin toplanmasıyla elde edilmektedir.

Nihai aşamada her bir şehrin 2010-2020 yılları için bileşen, alan ve endeks skorları hesaplanmış ve şehirler hesaplanan endeks, alan ve bileşen skorlarına göre ayrı ayrı sıralanmıştır. Böylece bileşen, alan ve endeks skoruna göre en üstte, en altta ve ortada yer alan şehirler tespit edilmiştir. Şehirler ve bu şehirlerin yer aldığı 9 bölge, 11 yıllık ortalama puanlarına göre değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Ayrıca şehirler sıralama neticesinde hem yıllar içerisindeki yükseliş ve düşüşlere göre, hem de genel sıralamada bulundukları yere göre farklı kategorilerde sınıflandırılarak değerlendirilmiştir.

Göstergelerin endekse katkı yönü ve gösterge / bileşen / alan ağırlıkları

GÖSTERGE

GÖSTERGE YÖNÜ

GÖSTERGE AĞIRLIĞI

BİLEŞEN AĞIRLIĞI

ALAN AĞIRLIĞI

Aile Sürdürülebilirliği

Pozitif

%2,11

%8,26

%37,18

Nüfusun Yeniden Üretimi

Pozitif

%1,50

Yaşam Süresi

Pozitif

%0,51

Bebek Ölümü

Negatif

%2,15

Yaş Bağımlılığı

Negatif

%2,01

Yoksulluk

Negatif

%1,96

%8,33

Otomobil Sahipliği

Pozitif

%2,23

Yaşam Maliyeti

Negatif

%1,91

Konforlu Toplu Ulaşım

Pozitif

%2,22

Sağlığa Erişim

Pozitif

%2,05

%11,81

Trafik Kazalarında Ölüm

Negatif

%2,48

İş Güvenliği

Negatif

%2,02

İntihar

Negatif

%2,41

Cinayet

Negatif

%2,85

Geri Dönüşüm

Pozitif

%1,86

%8,79

Hava Kalitesi

Negatif

%2,37

Evsel Elektrik Tüketimi

Pozitif

%2,23

Evsel Su Tüketimi

Pozitif

%2,34

Kişi Başı GSYH

Pozitif

%1,87

%8,23

%32,37

Gelir Adaleti

Negatif

%1,48

Hanehalkı Borcu

Negatif

%2,44

Enflasyon

Negatif

%2,43

Yatırım

Pozitif

%1,62

%6,86

Ekonomik Dönüşüm

Pozitif

%1,31

Kadının İş Gücüne Katılımı

Pozitif

%1,76

Vergilendirme

Pozitif

%2,16

İstihdamda Çeşitlilik

Pozitif

%3,17

%10,76

Doğrudan Yabancı Yatırım

Pozitif

%2,63

Ekonomik Bağlantı

Pozitif

%2,63

Dış Ticaret Dengesi

Pozitif

%2,34

İstihdamın Yapısı

Pozitif

%1,20

%6,52

İşgücüne Katılım

Pozitif

%1,04

İşsizlik

Negatif

%2,42

İşgücü Vasfı

Pozitif

%1,86

Okullaşma

Pozitif

%0,89

%4,35

%30,45

Üniversiteleşme

Pozitif

%2,05

Eğitim Niteliği

Negatif

%1,40

Yetişkin Nüfusta Yüksek Öğretim Mezunu Oranı

Pozitif

%1,73

%8,80

Araştırmacı Sayısı

Pozitif

%2,25

ARGE Bütçesi

Pozitif

%1,97

Entelektüel mülkiyet

Pozitif

%2,84

Bağlantılılık

Pozitif

%2,37

%9,57

Çekicilik

Pozitif

%2,67

Nitelikli İnternet

Pozitif

%1,96

Popülarite

Pozitif

%2,55

Öğrenci Çeşitliliği

Pozitif

%2,56

%7,74

Seçime Katılım

Pozitif

%2,28

Nüfusta Çeşitlilik

Pozitif

%2,90

Alanında Uzman

Ekibimiz

Prof. Dr. Lütfi Sunar
İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Prof. Dr. Mahmut Hakkı Akın
İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Doç. Dr. Ümit Güneş
Yıldız Teknik Üniversitesi
Doç. Dr. Muhammed Ziya Paköz
İstanbul Teknik Üniversitesi
Uzm. Mustafa Emre Kızılca
Endeks Araştırma